عید باستانی نوروز
شاعران و نویسندگان قرن چهارم و پنجم هجری همچون: فردوسی، عنصری، بیرونی و طبری با استناد به روایات اساطیری و افسانه های ایران باستان، زمان پیدایش نوروز را به دوره پادشاهی جمشید، چهارمین پادشاه پیشدادی نسبت داده اند. براساس نوشته ها، نوروز یا روز نو، در اولین روز از اولین ماه سال یعنی فروردین ماه سال خورشیدی رخ می دهد، یعنی زمانی که روز و شب با هم برابر می شوند و اعتدال بهاری آغاز می شود.
ما هر ساله شاهد دو اعتدال بهاری و پاییزی در زمین هستیم. نقاط اعتدال در آسمان نام دو نقطه مشترک بین استوای سماوی و دایره البروج است و در این دو نقطه طول شب با طول روز در تمام نقاط زمین برابر می شود. در علم ستاره شناسی اعتدال بهاری در نیم کره شمالی زمین به زمانی اطلاق می شود که خورشید از بخش استوایی آسمان می گذرد و حرکت خود را به سمت شمال آسمان در پیش می گیرد و از آنجا که در قرن های گذشته این نقطه اعتدال در صور فلکی حمل اتفاق می افتاد، ستاره شناسان آن لحظه را، لحظه اول برج حمل نامگذاری کرده اند. همچنین اعتدال بهاری در نیم کره شمالی برابر است با اعتدال پاییزی در نیم کره جنوبی.
 اعتدال بهاری در ایران
در ایران، اعتدال بهاری یعنی قرار گرفتن خورشید در نقطه برج اول حمل، که آغاز بهار نجومی در نیم کره شمالی است، با لحظه تحویل سال نو و شروع جشن باستانی نوروز مصادف می باشد. علاوه بر ایران، در 21 مارس 1971، اوتانت، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد، روزی را که اعتدال بهاری در آن رخ داد، روز زمین نام نهاد و از آن به بعد، سازمان ملل و بسیاری از کشورها نظیر: جمهوری آذربایجان، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و آلبانی این روز را جشن می گیرند.
نوروز آیینی ایرانی و برجای مانده از اقوام آریایی است. همزمان با آغاز و رسیدن زمین به نقطه اعتدال بهاری یعنی روز فروردین آغاز شده و تا ششم این ماه یعنی روز تولد اشو زرتشت ادامه دارد. به اعتقاد ایرانیان باستان علاوه بر این که اولین روز فرودین در زمین اعتدال بهاری رخ می داد و برج حمل تحویل می شد، روز خاصی برای اهورمزدا خدای ایرانیان به شمار می آمد و بر اساس همین باور، گذشتگان ما این روز را روز بازگشت فروهر مردگان به زمین می دانستند و سعی می کردند از ۲۵ اسفند تا روز اول فروردین، خود را برای پذیرایی از ارواح که در روز اول سال جدید به زمین می آیند آماده کنند.
فروردین در اوستا و پارسی باستان فرورتینام، در پهلوی فرورتین و در فارسی فروردین نامیده می شد که به معنی «فروردهای پاکان» و «فروهرهای ایرانیان» می باشد. براساس باور گذشتگان، فروهرها همان ارواح مردگانند. در «فرودین یشت» آمده است: در مدت جشن فروردگان، فروهرهای (ارواح مردگان) مومنان از اقامتگاه خود می آیند و به مدت ده شب در کنار مردم می مانند و زمان این جشن که مربوط به بازگشت مردگان بود بر حسب گاه شمارهای امروزی، پنج روز آخر اسفند و پنج روز اول فروردین را شامل می شد. براساس نوشته علامه دهخدا؛ پنج روز اول از آغاز نخستین ماه بهار را نوروز کوچک و روز ششم را روز هئوروتات یا نوروز بزرگ می گفتند.
نوروز کوچک یا نوروز عامه
نوروز کوچک یا نوروز عامه به روز اول فروردین ماه گفته می شود. پنج روز اول فرودین را از آن جهت نوروز عامه می گفتند که در این روز عموم مردم به اجرای مراسم جشن و شادمانی می پرداختند.
نوروز بزرگ یا خرداد روز
نوروز بزرگ یا خرداد روز، مصادف با ششمین روز فروردین بود. در گاه شماری زرتشتی ایران باستان، روز ششم هر ماه شمسی و ماه سوم هر سال خورشیدی خرداد نامیده می شود. خرداد امشاسپند موکل بر آب است و این روز به او منتسب می باشد. این روز در میان جشن ها و عیدهای فراوان ایران باستان به ویژه در دوره ساسانیان از اهمیت و ارزش خاصی برخوردار بود. به اعتقاده زرتشتیان تولد زرتشت در چنین روزی است.
فردوسی نیز در شاهنامه خود در خصوص روز اول فروردین عدالت چنین می سراید:
جهان انجمن شد بر تخت او شگفتی فروماند از بخت او
به جمشید بر گوهر افشاندند مر آن روز را روز نو خواندند
چنین جشن فرخ از آن روزگار بمانده از آن خسروان یادگار
ز رنج و زبدشان نبد آگهی میان بسته دیوان بسان رهی
 سیر تاریخی نوروز
در دوره حکومت هخامنشیان، کوروش نوروز را جشن ملی اعلام کرد و دستور دادن به ترفیع سربازان، پاکسازی مکان های همگانی و خانه های شخصی و بخشش زندانیان داد که این اقدام تا پایان دوران هخامنشیان ادامه داشت. همچنین براساس اسناد به دست آمده داریوش اول اقدام به ضرب سکه طلا با تصاویر سربازی در حال تیراندازی نمود. برگزاری جشن های نورزی در این دوران معمولاً بین ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت اتفاق می افتاد.
عید نوروز همانند دوران هخامنشیان در دوران حکومت اشکانیان و ساسانیان نیز بسیار باشکوه برگزار می شد. در دوره ساسانیان جشن نوروز به مدت ۶ روز طول می کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه از یک فرودین شروع می شد و تا پنج فروردین ادامه داشت. در این روز طبقات مختلفی از مردم نظیر دهقانان، روحانیون، سپاهیان، پیشه وران و اشراف نزد شاه می رفتند و پس از گفتگو با شاه، وی برای حل مشکلات آن ها دستورات لازم را می داد. روز ششم فروردین که «خرداد روز» نامیده می شد، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می‌شد و تنها نزدیکان شاه به حضور وی می‌آمدند.
در زمان ساسانیان، ۲۵ روز پیش از شروع بهار، در دوازده ستون که از جنس خشت خام بودند، حبوبات و غلاتی نظیر: برنج، گندم، جو، نخود، ارزن و لوبیا می کاشتند و تا روز ۱۶ فروردین به آن دست نمی زدند. آنان اعتقاد داشتند که هر کدام از گیاهان که بارورتر شوند، در آن سال محصول بهتری خواهد داد.
در دوران امویان و عباسیان نوروز شکوه خود را از دست داده بود، اما با روی کار آمدن سلسه های سامانی و آل بویه جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد.
در دوران سلجوقیان، تعدادی از ستاره شناسان ایرانی چون خیام، به دستور جلال الدین ملک شاه سلجوقی، اقدام به تدوین گاهشمار ایرانی کردند و بدین ترتیب نوروز را در اول همزمان با ورود آفتاب به برج حمل قرار دادند. این تقویم به تقویم جلالی معروف شد.
در حال حاضر نیز عید نوروز در اول روز فرودین برگزار می شود و آیین های مربوط به عید نوروز عبارتند از: خانه تکانی، چهارشنبه سوری، گستردن سفره های نوروزی، غذاهای نوروزی، دید و بازدید و طبیعت گردی.

خانه تکانی
خانه تکانی از جمله کارهای قبل از شروع عید نوروز است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن می گیرند آن را انجام می دهند. در این هنگام، تمام خانه و وسایل آن گردگیری، شستشو و تمیز می شوند.
چهارشنبه سوری
ایرانیان، آخرین سه شنبه سال خورشیدی را با برپا کردن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز می روند. چهارشنبه سوری، جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز و آخرین سه شنبه سال، برگزار می شود و مردم در این روز برای دفع شر و بدی و برآورده شدن آرزوهایشان اقدام به برپایی مراسم می کنند. چهارشنبه که نام یکی از هفته ها است و سوری در زبان کردی و پشتو و چند زبان دیگر ایرانی به معنی سرخ می باشد و اشاره به سرخی آتش است. از زمان های کهن، در ایران و در برخی از کشورهایی که در برپایی مراسم های عید نوروز با هم مشترک هستند، پس از غروب آفتاب در روز سه شنبه آخر سال آتش بزرگی روشن می کنند و اقدام به پریدن از روی آتش می کنند و بر ای باورند که انجام این عمل باعث دفع شر و بدی از زندگیشان خواهد شد.
اسفند دود کردن، آجیل خوردن، فال گرفتن، فال گوش و قاشق زنی از آداب روز چهارشنبه سوری به شمار می رود. هرچند برخی از آداب مثل قاشق زنی دیگر وجود ندارد ولی بیشتر این رسم ها هنوز در شهرهای مختلف با کمی تفاوت اجرا می شود.
سفره هفت سین
یکی از آیین های باستانی ایرانی، گستردن سفره هفت سین است که دارای انواع آجیل ها، شیرینی ها، میوه ها می باشد. این سفره معمولاً چند ساعت مانده به زمان تحویل سال نو آماده می شود. براساس منابع تاریخی، «سفره هفت سین» در ابتدا «سفره هفت شین» بود که شامل شمع، شراب، شهد یا همان عسل، شمشاد، شربت و شقایق یا شاخه نبات می شد. ولی پس از اسلام به دلیل حرام بودن شراب از سرکه در سفره استفاده شد و همین باعث تغییر نام سفره هفت شین به سفره هفت سین
سمنو: نماد زایش و بارورى گیاهان است و از جوانه هاى تازه رسیده گندم تهیه مى شود.
سیب: نماد مهرورزی، زیبایی وسلامت است.
سنجد: نماد عشق و دلباختگى است و از مقدمات اصلى تولد و زایندگى.
سبزه: نماد شادابى و سرسبزى و نشانگر زندگى بشر و پیوند او با طبیعت است و نیز نشانه شکرگذاری از خدا در رویش دوباره طبیعت است.
سماق: نشانه ی آغاز زندگی دوباره است.
سیر: نشانه تندرستی و سلامتی است.
سکه: نمادى ثروت و دارندگی برای سال جدید است.
البته غیر از گیاهان و میوه هاى سفره نشین، سفره نوروزى دارای اجزاى دیگرى است که شامل: «تخم مرغ» به نشانه آفرینش و یادآوری قدرت خداوند، «آینه» نماد روشنایى، «آب» نشانه روشنی، «ماهى» به عنوان تازگی، شادابی و تکاپو، «شمع» نماد فروغ و روشنایی، «قرآن» نشانه برکت سفره، «اسپند» به معنای مقدس و پاک و نشانه ای برای دور کردن چشم بد، «شکر و شیرینی» آرزوی شیرین کامی همیشگی برای خانواده و «نان» نشانه برکت و رونق روزی ماه بر سفره گذاشته مى شود.
 همانطور که اشاره شد استفاده از تخم رنگی در سفره هفت سین از سنت های دیرین ایرانی است. برای درست کردن تخم های رنگی می توان از رنگ های طبیعی استفاده کرد. برای این اینکار می توان: از 2 پیمانه چغندر رنده شده برای سرخابی کردن، 3 قاشق غذاخوری زردچوبه برای رنگ زرد، 2 پیمانه برگ خرد شده اسفناج برای رنگ سبز، 2 پیمانه کلم قرمز خرد شده برای رنگ آبی، 4 قاشق غذاخوری قهوه برای رنگ شکلاتی، پوست پیاز (با پیچیدن پوست پیاز به دور تخم مرغ) برای رنگ نارنجی یا ارغوانی، 12 عدد چای کیسه ایی برای رنگ قهوه ایی استفاده کرد. بدین صورت که هر کدام از مواد اشاره شده را به صورت جداگانه با یک قاشق غذاخوری و مقدار آب کافی در ظرفی ریخته و به مدت 15 دقیقه بجوشانید و سپس تخم مرغ ها را که در دمای اتاق قرار داشته درون آن گذاشته و 15 دقیقه دیگر نیز بگذارید آن ها بجوشد.

دید و بازدید
دید و بازدید عید یا عید دیدنی از سنت های نوروزی است که بیشتر کشورهایی که عید را جشن می گیرند، متداول است. در این مراسم، افراد کوچک تر فامیل به دیدن بزرگ تر ها می روند. دادن عیدی به صورت نقد یا خوراکی مثل گندم برشته، کنجد برشته، شاهدانه برشته، نخودچی، کشمش، نان شیرینی و تخم رنگی از طرف بزرگ ترها به کوچک ترها از رسم های متداول این روز به شمار می آید.

سیزده بدر و طبیعت گردی
مردم ایران در روز ۱۳ فروردین، به اماکن طبیعی نظیر: پارک ها، باغ ها، جنگل ها و مناطق خارج از شهر می روند. این روز در تقویم رسمی ایران روز طبیعت نام گذاری شده است.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در روز سه شنبه ۴ اسفند ۱۳۸۸ مصادف با ۲۳ فوریه سال ۲۰۱۰، اول فروردین برابر ۲۱ مارس را در چارچوب ماده ۴۹ و تحت عنوان فرهنگ صلح به عنوان روز جهانی نوروز به تصویب رساند، طی این اقدام نوروز ایرانی به‌عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخته شد و نخستین بار نوروز ۱۳۹۱ در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایرانی جشنی برگزار شد و بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل نیز پیامی به این مناسبت صادر کرد.
در گذشته، اجداد ایرانی دوازده روز اول سال را به یاد دوازده ماه سال جشن می گرفتند و روز سیزدهم را پایان جشن بزرگ می دانستند. آنان در روز چهارشنبه سوری به پیشواز نوروز می رفتند و در روز سیزدهم با برگزاری جشن آن را بدرقه می کردند. گذشتگان ما از بامداد روز سیزده فروردین سفره نوروزی را جمع می کردند و سبزه ها را با خود به دشت، بیابان و کشتزارها می بردند و به آب روان می سپردند. سپردن سبزه به آب روان نشانه پیشکشی و دادن هدیه به ایزد باران بود و با نیایش به درگاه اهورامزدا آرزوی باران و سالی پر از فراوانی و شادی می کردند. فال گوش ایستادن، شگون گیری و به ویژه شگون کوزه، گره زدن سبزه و گشودن آن از آداب روز سیزده بود. البته امروزه نیز مردم ایران و بیشتر کشورهایی که عید نوروز در آن جا برگزار می شود به پیروی از نیاکان خود روز سیزده فروردین را در طبیعت بسر می برند.